Page 20 - Tarih 11 - Ünite 2

2. ÜNİTE

Osmanlı Devleti’nde Ekonomik Tedbirler

Osmanlı Devleti, Klasik Dönem’de toprağa dayalı bir ekonomik
sistem uygulamıştır. Klasik Dönem’de fethedilen araziler mirî
arazi şekline getirilmiş ve tahriri yapıldıktan sonra kanunname-
lerle koyulacak vergiler tespit edilmiştir. Osmanlı vergi sistemi,
temelde örfî ve şeri olmak üzere iki kısma ayrılmıştır. Öşür, haraç
ve cizye gibi şeri vergiler; ayni veya nakdî olarak tahsil edilmiştir.
Örfî vergiler ise devletin gerekli gördükçe şeri kurallara dikkat
ederek değişik zamanlarda halktan aldığı vergilerdir. Osmanlı
Devleti, farklı dönemlerde uyguladığı ekonomik politikalara uy-
gun olarak vergi düzenlemeleri yapmak zorunda kalmıştır. Devlet;
başta savaş olmak üzere deprem, kıtlık gibi özel durumlarda da
değişik isim ve miktarlarda yeni vergiler koymak zorunda kalmıştır.

CEVAPLAYALIM Osmanlı Devleti’nde, vergi sisteminin oluşumuna etki eden
unsurlar hangileridir?

XVI. yüzyıl boyunca Osmanlı Devleti’nin gelirleri, giderlerine oran-
la daha fazla artmış, XVII. yüzyıldan itibaren ise bu durum tam
tersine dönmüştür. Büyük ordular kurmak ve bu orduyu sürekli
olarak eğitme zorunluluğu Osmanlı Devleti’nin finansal yapısını
bozarken uzun ve yıpratıcı savaşlar, ekonomik sorunları daha da
ağırlaştırmıştır. Girit Kuşatması’nın (Görsel 2.24) yirmi dört yıl sür-
mesi ve II. Viyana Kuşatması ile
başlayıp Karlofça Antlaşması'na
kadar süren on altı yıllık uzun
savaş dönemi, devleti ekonomik
olarak zor duruma sokmuştur.

XVII. yüzyılın başlarından itiba-
ren Osmanlı Devleti’nde mali sı-
kıntılarla birlikte nakit ihtiyacı-
nın artması, tımar topraklarının
merkezî hazineye bağlanmasına
yani iltizam hâline getirilmesi-
ne sebep olmuştur. İltizam top-
rakları daha sonra da malikâne
Görsel 2.24
Girit Kuşatması (Gravür) topraklarına dönüştürülmüştür. Genel anlamda iltizama vermek
bir toprağın gelirlerinin açık artırma yoluyla bir süreliğine kiraya
verilmesi anlamına gelmektedir. Açık artırmayla iltizam hakkını
alan kişiye mültezim adı verilmiştir. XVI. yüzyılın sonlarından
itibaren tımar ve zeamet toprakları iltizam olarak verilmeye baş-
lanmıştır. Devletin sıcak para ihtiyacını karşılayan mültezimler ise
zenginleşmiş ve nüfuz sahibi olmuştur.

Geliri dirlik olarak kimseye verilmeyen ve doğrudan merkez
hazinesine aktarılan vergilere ve vergi kaynaklarına mukataa
denmektedir. Tımar sisteminin uygulandığı yerlerde, merkez
BİLİYOR MUSUNUZ? hazinesinin nakit ihtiyacını karşılamak için memleketin zengin
vergi kaynakları, mukataa olarak ayrılmıştır.

66