Page 29 - Tarih 11 - Ünite 4

DEVRİMLER ÇAĞINDA DEĞİŞEN
DEVLET-TOPLUM İLİŞKİLERİ

XIX. yüzyıldan itibaren ulus devletler demografik gücü; ülkenin
toplam nüfusu, yetişmiş insan gücü, nüfusun eğitim durumu ve
öğretim düzeyi gibi kriterlere göre değerlendirmiştir. Ülkeler de-
mografik gücü, güçlü bir devlet için önemli saymıştır. Ancak nüfu-
sun sayısal olarak artışını tek başına yeterli görmeyen devletler,
nüfusun eğitimli ve üretken olması için çalışmalar yapmıştır.

Osmanlı Nüfus Politikaları
Osmanlı Devleti; Klasik Dönem’de nüfusu, asker ve vergi
kaynağı olarak görmüş ve fethettiği toprakları imar etmek
için kullanmıştır. XIX. yüzyılda ise Osmanlılarda, Avrupa’daki
bürokratik devlet ve nüfus teorilerinin etkisiyle nüfus sayımla-
rı yapılmaya başlanmış ve nüfus hizmetlerine dair teşkilatlar
kurulmuştur. Nüfus artışıyla ticaret, sanayi, tarım ve askerî
bakımdan güçlü bir Osmanlı Devleti oluşturulacağına vurgu
yapılmıştır. Bu doğrultuda nüfusun artışının doğal kaynağı
olarak görülen evliliklerin önündeki en önemli engel olan
masrafların azaltılması için taşra idaresi ve ileri gelenlerine
emirler gönderilmiş ve müfettişlerle ebeveynler ikna edil-
meye çalışılmıştır.
İbrahim Serbestoğlu, “19. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Nüfus Algısının
Değişimi ve Nüfusu Artırma Çabasında Müfettişlerin Rolü”, YORUMLAYALIM
s.259-261’den düzenlenmiştir.
XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin, nüfusu artırmak istemesinin
sebepleri neler olabilir?

Ulaşım ve Haberleşme
Sanayi Devrimi ile birlikte Avrupalı devletler yüksek kapasiteli,
ucuz maliyetli ve güvenli bir taşıma sistemine ihtiyaç duymuştur.
Bu nedenle XVIII. yüzyılın ortalarından itibaren Avrupa’da yol ve
kanal inşası gelişmiştir. Yapılan bu yollar ve kanallar sayesinde hem
insanlar hem de ürünler daha süratli ve daha ucuza taşınmıştır.

XIX. yüzyılda kapitalist devletler,
hammadde ve pazarlara kolay ula-
şabilmek için yeni bir ulaştırma
aracı olan treni icat etmiştir. Buhar
gücünün ulaşımda kullanılmasıyla
ortaya çıkan tren ve demiryolu ağı,
kapitalist devletlerin etkinliğini ve
gücünü artırmıştır (Görsel 4.35).
Avrupa’da ilk başarılı demiryolu
1830’da İngiltere’de açılmış ve kısa
sürede bu ülkenin önemli şehirleri
demiryoluyla birbirine bağlanmış-
tır. 1870’lere gelindiğinde Batı Av-
rupa, oldukça sık bir demiryolu ağı
Görsel 4.35
ile kaplanmıştır. Zamanla bu yeni teknolojinin emniyeti artırılmış, Buharlı tren
sürati ve taşıma kapasitesi yükseltilmiştir. Limanlar; demiryolu ile (Tablo)
iç bölgelere bağlanarak buğday, kömür, demir gibi ağır ve hacimli
mallar daha ucuz ve daha hızlı bir şekilde taşınmıştır.

147