Page 39 - Tarih 11 - Ünite 4

DEVRİMLER ÇAĞINDA DEĞİŞEN
DEVLET-TOPLUM İLİŞKİLERİ

Sivil Toplum Kuruluşlarının Devlet Kurumuna Dönüştürülmesi

Avrupa’daki kurumlar; bilim, sağlık, sanat, sanayi, ekonomi ve tek-
nolojide yaşanan gelişmelerle modernleşmiş ve Osmanlı kurumları
artık Batı’yla rekabet edemez duruma gelmiştir. XIX. yüzyıldan
itibaren Osmanlı Devleti, özellikle eğitim ve sağlık alanlarında Av-
rupa’daki kurumlara ilgi duymuştur. Bu yüzyıldan itibaren Osmanlı
Devleti’nde de eğitim ve sağlık alanlarında faaliyette bulunan
vakıflar ve diğer sivil toplum kuruluşları, yerini devlet kurumları-
na bırakmaya başlamıştır. Klasik Dönem’de Osmanlı Devleti’nde
eğitim ve sağlık hizmetleri sağlayan vakıflar, modernleşmeye
ayak uyduramamıştır. Vakıf kurucularının okutulacak kitaplar dâ-
hil eğitim sürecini belirlemesi, modernleşmenin önünde büyük
bir engel olmuştur. Böylece vakıf kaynakları ile kurulan eğitim
sistemi, çağın gerisinde kalmış ve ihtiyaçları karşılayamamıştır.
Bu nedenle modern eğitim sistemine kavuşamayan vakıf okulları
yerine, köy ve kasabalarda devlet tarafından modern eğitim veren
okullar açılmaya başlanmıştır.

XIX. yüzyıla gelindiğinde Osmanlı Devleti dâhil olmak üzere Avru-
pa’da da hiçbir devletin sağlık alanında planlı, bilinçli ve sistemli
bir devlet politikası yoktur. Osmanlı Devleti’nde sağlık hizmetleri;
bazıları Selçuklulardan kalma darüşşi-
fa (Görsel 4.50), darüssıhha, bimaristan,
maristan gibi adlarla anılan hastanelerde
verilmiştir. Buralarda verilen sağlık hiz-
metleri, tıpkı eğitim alanında olduğu gibi
vakıflar aracılığıyla yürütülmüştür. XIX.
yüzyıldan itibaren Batı’da sağlık hizmet-
lerinde büyük bir dönüşüm yaşanmıştır.
Bu dönüşümle birlikte sağlık hizmetleri,
devlet tarafından yerine getirilmeye baş-
Görsel 4.50
lanmıştır. Avrupa’daki bu gelişmeler, Osmanlı Devleti tarafından Gevher Nesibe Hatun Darüşşifası
da takip edilmiş ve devlet, sağlık hizmetlerinin sağlayıcısı ve de- (Kayseri)
netleyicisi konumuna gelmiştir.
XIX. yüzyılda gelirleri düşen ve kuruluş amaçlarından sapan va-
kıflar, Osmanlı Devleti’nin modern ekonomik sisteme geçmesinde
bir engel olarak görülmüştür. Bu nedenle II. Mahmud Dönemi’nde,
Evkaf Nezareti kurulmuş ve vakıf mallarına el konularak gelirleri
ve yönetimleri merkezileştirilmiştir. Böylece vakıflar, topluma ve
eğitime ilişkin bir kurum olarak özerkliğini kaybetmiştir.

Osmanlı Devleti’nde Avrupa’da görülen mülkiyet hakkına
sahip sivil toplum yapısı yoktur. Osmanlı kültüründe öncelik
birey değil toplumdur. Osmanlılarda millet sistemi, lonca, ule-
ma, âyan ve yerel eşraf; sivil toplumla devlet arasındaki aracı
kurumlardır. Devlet yöneticilerinin siyasal üstünlüğünün ön
plana çıkmasıyla birlikte sivil toplum, etkinliğini kaybetmiş
ve sivil toplumun sahip olduğu değerler göz ardı edilmiştir.
Böylece sivil toplum kuruluşlarının yerini, devlet kurumları BİLİYOR MUSUNUZ?
almaya başlamıştır.

157