Page 40 - Tarih 11 - Ünite 4

4. ÜNİTE

4.4. OSMANLI DEVLETİ’NDE DEMOKRATİKLEŞME HAREKETLERİ

TARTIŞALIM Fransız İhtilali’nin Osmanlı Devleti’ndeki demokratikleşme sü-
recine etkileri neler olabilir?
Osmanlı Devleti’nde XVI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren dev-
letle halk arasında irtibatı sağlayan âyan ve eşraf olarak anılan
mahallî otoriteler ortaya çıkmıştır. Âyanlar, zamanla devletin içine
düştüğü sıkıntılardan faydalanıp bulundukları bölgede güçlerini
ve nüfuzlarını genişletmiştir. Bu durumdan rahatsız olan III. Selim
(Görsel 4.51), âyanları halka seçtirerek merkezî otoriteyi güçlen-
dirmek istese de başarılı olamamıştır. Taşrada otoriteyi kuramayan
devlet, bu yerel güçlerin varlığını kabul etmek zorunda kalmıştır.
Âyanların gerek kendi aralarında gerekse devletle yaptığı müca-
deleler, sosyal yapıyı ve siyasi dengeleri bozmuştur. Bir âyan olan
Alemdar Mustafa Paşa’nın sadrazam olmasıyla bu dengeler daha
da değişmiştir.

Alemdar Mustafa Paşa
III. Selim Dönemin’de yapılan ve Nizam-ı Cedit diye adlan-
dırılan yenilikler, Kabakçı Mustafa İsyanı’yla sona ermiştir.
Yenilikçi devlet adamlarından bazıları isyancılardan canını
Görsel 4.51 kurtarmak için Ruscuk Âyanı Alemdar Mustafa Paşa’ya sığın-
III. Selim mıştır. Bu kişilerin etkisiyle Alemdar Mustafa Paşa, III. Selim’i
tahta çıkarmak amacıyla İstanbul’a hareket etmiştir. Sadrazam
dâhil pek çok kişiyi yanına çeken Alemdar, sarayı kuşatınca
Sultan IV. Mustafa, amcası III. Selim ve kardeşi Mahmud’un
öldürülmesine izin vermiştir. III. Selim öldürülmüş ancak
Şehzade Mahmud, Alemdar Mustafa Paşa tarafından, kurta-
rılmıştır. IV. Mustafa’yı tahttan indiren Alemdar, II. Mahmud’u

YORUMLAYALIM tahta geçirmiş ve kendisi de sadrazam olmuştur.
Kemal Beydilli, “Alemdar Mustafa Paşa”, s.365’ten düzenlenmiştir.
Alemdar Mustafa Paşa’nın sadrazam dâhil pek çok çevreden
destek almasının sebepleri neler olabilir?

Sened-i İttifak

Alemdar Mustafa Paşa, II. Mahmud’un (Görsel 4.52), tahta geçme-
sini sağlamış ve kendisi de sadrazam olarak padişahtan daha etkin
bir konuma gelmiştir. Kendisi de bir âyan olan Alemdar Mustafa
Paşa, ülkede düzenin sağlanması için devletle âyanların görüş-
mesi ve uzlaşması gerektiğini düşünmüştür. Bu amaçla Rumeli ve
Anadolu’daki âyanlar İstanbul’a davet edilmiş fakat âyanlardan
bazıları bu davete icabet etmemiştir. Sadrazam Alemdar Mustafa
Paşa başkanlığında devlet görevlileri ile İstanbul’a gelen ayanlar
arasında geniş katılımlı bir toplantı yapılmıştır. Müzakereler sonu-
cunda 29 Eylül 1808’de bir sözleşme kaleme alınmıştır. Âyanlara
birtakım hak ve imtiyazlar veren bu sözleşmeye Sened-i İttifak
denilmiştir. II. Mahmud’un onaylamasıyla Sened-i İttifak resmen
Görsel 4.52 geçerli ve bağlayıcı siyasi bir belge niteliği kazanmıştır. Sened-i
II. Mahmud
İttifak’ın onaylanmasından kısa süre sonra çıkan bir yeniçeri ayak-

158