Page 11 - Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi 11 | 2.Ünite

Türklerde Toplum Yapısı

İlk Türk İslam Devletlerinde boy teşkilatlanması devam et- BİLGİ NOTU
miş, yaşayış şekillerine göre halk; şehirliler, köylüler ve göçebe-
ler olarak çeşitli gruplara ayrılmıştır. İslamiyet öncesi Türk
Türk İslam toplumunda, İslamiyet öncesi Türk toplumla- toplumları ile Türk İslam
rında olduğu gibi pederşahi (ataerkil) aile yapısı görülmektedir. topluluklarında anne keli-
Bu yapıda, ailenin reisi baba olsa da annenin de aile yöneti- mesinin yerine ög kelimesi
minde etkisi büyüktür. “Yuvayı dişi kuş yapar.” atasözüyle ka- kullanılırdı. Günümüzde
dınların toplum içerisindeki önemi belirtilmiştir. Eski Türklerde annesi olmayan kişilere
anne ve baba için kullanılan kang (baba) ve ög (anne) kelimele- öksüz denilmesi burdan
kaynaklanmaktadır.
rinin yerine, Türk İslam devletlerinde babalar için ata, anneler
için de ana kelimeleri kullanılmıştır. Türk İslam toplumunda
çok eşle evlilik yaygın değildi ve kadın, eşiyle aynı haklara sahipti.

SORU

Türk kültüründe ana-baba, karı-koca denirken neden anne babadan, kadın da koca-
dan önce söylenmiş olabilir?

Türklerde aile kurumunun oluşması için evlilik son derece önemliydi ve evliliğe birtakım
aşamalardan geçilerek adım atılırdı. Evlilik töreni hazırlıkları, İslamiyet öncesi ve günümüzde
olduğu gibi kız evine bir görücü gönderilmesiyle başlardı. Bu görücüye savcı adı verilirdi. Kızı
istemeye giden dünürler, “Tanrı’nın buyruğu, Peygamber’in kavli ile aydan arı, günden (güneş)
görklü (güzel) kızınızı oğlumuza istemeye geldik.” diyerek kızı isterlerdi. Dünürcülere olumlu ce-
vap verilmesi hâlinde erkek tarafından verilecek olan başlık meselesi görüşülürdü.
Erkek ailesi tarafından kızın babasına at verilir, kızın annesine süt hakkı olarak südlük adı
verilen bir elbise hediye edilirdi. Düğünlerde küden adı verilen yemekler ikram edilir, şarkılar
söylenir ve çeşitli oyunlar oynanırdı. Toplumun her kesiminden insanların katılımı ile gerçekle-
şen bu düğünler, Türk toplumunun kaynaşıp birleştirilmesinde önemli rol oynamıştır.
Türk İslam devletlerinde halk, yaşayış biçimlerine göre konargöçerler, köylüler ve şehirliler
olmak üzere üçe ayrılırdı. Karahanlılar ve Gaznelilerin bir kısmı İslamiyet öncesindeki konargö-
çer alışkanlıklarını devam ettirmişlerdir.
Büyük Selçuklularda şehirleşme yaygınlaşsa da Oğuz topluluklarının bir kısmı konargöçer
yaşam biçimini sürdürmeye devam etmiştir. Büyük Selçuklularda sosyal yapı Karahanlılarda
olduğu gibi yönetenler (hanedan, idareciler) ve yönetilenlerden (halk) oluşmuştur.
Türkiye Selçuklularında halk, yaşam tarzı olarak köylüler ve şehirliler olmak üzere ikiye
ayrılmış, aralarında imecenin (yardımlaşma) yaygın olarak görüldüğü köylüler, genellikle ta-
rımla uğraşmışlardır. Türkiye Selçuklularında halkın tarımla uğraştıklarını, ünlü seyyah Marco
Polo’nun (Marko Polo) XIII. yüzyılda yazdığı seyahatnamesinde Türklerin ağırlıklı olarak ovalara
yerleştiklerini belirtmesinden anlıyoruz.
Türkler yerleşik hayata geçince toplu hâlde yaşayabilecekleri şehirler kurmuşlardır. Bu
şehirlerin en önemli özellikleri etraf-
larının surlarla çevrili olması, sur içe-
risinde saray, hükûmet konağı, kışla,
cuma camisi, meydan, pazar yeri, çar-
şı, medrese, hamam ve hastane bu-
lunmasıdır (Görsel 2.12).
Divân-ı Lügâti’t Türk’te Karahan-
lılardan söz edilirken Karahanlılarda
dostluk ve arkadaşlığın çok önemli ol-
duğu ifade edilmiştir. Türklerde yaşlı-
lara büyük saygı gösterilmiş, yaşlılar
için ak sakallı ve izzetli gibi saygı be-
lirten hitaplar kullanılmıştır.
Görsel 2.12: Konya gravürü (Samuel Bough)

75